Liên Hợp Quốc cảnh báo người dân bản địa bị gạt ra ngoài cuộc chiến chống biến đổi khí hậu toàn cầu

Khi hành tinh nóng lên và động lực giảm phát thải carbon đang tăng tốc, Người dân bản địa – từ lâu đã là những người quản lý môi trường hiệu quả nhất thế giới - một lần nữa lại bị bỏ lại phía sau, một báo cáo mới của Liên hợp quốc tiết lộ.

Ra mắt vào thứ năm, Báo cáo Tình hình Người dân bản địa thế giới đã vạch trần sự mất cân bằng rõ rệt: trong khi Người dân bản địa chỉ chiếm sáu phần trăm dân số toàn cầu, họ bảo vệ 80 phần trăm đa dạng sinh học còn lại của hành tinh - nhưng lại nhận được chưa đến một phần trăm nguồn tài trợ khí hậu quốc tế. Báo cáo đưa ra đánh giá nghiêm túc về hành động ứng phó với biến đổi khí hậu không chỉ thiếu tính cấp bách mà còn thiếu công bằng. Từ các dự án năng lượng xanh được áp đặt mà không có sự đồng ý cho đến các quyết định chính sách được đưa ra trong những căn phòng không có tiếng nói của Người dân bản địa, những cộng đồng này thường xuyên bị loại khỏi các giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu, bị di dời và bị từ chối các nguồn lực để dẫn đầu.

“Mặc dù chúng ta bị ảnh hưởng không cân xứng bởi cuộc khủng hoảng khí hậu, những người dân bản địa không phải là nạn nhân”, Hindou Oumarou Ibrahim, Chủ tịch Diễn đàn thường trực của Liên hợp quốc về các vấn đề của người bản địa, viết trong lời tựa của báo cáo. “Chúng ta là người bảo vệ thế giới tự nhiên, những người cam kết duy trì sự cân bằng tự nhiên của hành tinh cho các thế hệ mai sau”.

Ấn phẩm do Liên hợp quốc giám sát này tập hợp các đóng góp từ các nhà lãnh đạo, nhà nghiên cứu người bản địa và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), kết hợp các nghiên cứu điển hình, dữ liệu và kinh nghiệm sống từ bảy khu vực riêng biệt trên thế giới.

Các vấn đề hiện đại, giải pháp cổ xưa

Báo cáo kêu gọi một sự thay đổi lớn về cách hiểu và tôn trọng kiến ​​thức bản địa - định hình lại kiến ​​thức không phải là “truyền thống” hay dân gian, mà là kiến ​​thức khoa học và kỹ thuật. Các tác giả lập luận rằng hệ thống kiến ​​thức bản địa “đã được kiểm chứng theo thời gian, được thúc đẩy bởi phương pháp” và được xây dựng dựa trên mối quan hệ trực tiếp với các hệ sinh thái đã duy trì sự sống trong hàng thiên niên kỷ.

Ví dụ, ở Peru, một cộng đồng Quechua ở Ayacucho đã khôi phục các hoạt động gieo trồng và thu hoạch nước để thích ứng với tình trạng băng hà đang thu hẹp và hạn hán. Những phương pháp này, một phần trong hoạt động quản lý chu trình thủy văn của tổ tiên, hiện đang được chia sẻ qua biên giới với những người nông dân Costa Rica như một mô hình hợp tác khí hậu Nam-Nam. Ở Somalia, truyền thống truyền miệng đóng vai trò là luật sinh thái. Báo cáo trích dẫn các chuẩn mực văn hóa như lệnh cấm chặt một số loại cây nhất định (gurmo go'an) làm bằng chứng về quản lý môi trường gắn liền với trí tuệ thế hệ - được truyền qua các câu tục ngữ, câu chuyện và điều cấm kỵ thay vì các văn bản chính sách.

Trong khi đó, người Comcaac ở Mexico mã hóa kiến ​​thức sinh thái và hàng hải bằng ngôn ngữ của họ. Những cái tên như Moosni Oofia (nơi rùa xanh tụ tập) và Tosni Iti Ihiiquet (nơi chim bồ nông nở) đóng vai trò là điểm dữ liệu sống “rất quan trọng đối với sự sống còn của chúng”, báo cáo nhấn mạnh.

Biến đổi khí hậu là một cuộc khủng hoảng sức khỏe

Báo cáo cũng bao gồm một chương do WHO ủy quyền nêu chi tiết về cách các tác động liên quan đến sức khỏe do khí hậu gây ra giao thoa với đời sống xã hội, văn hóa và tinh thần của cộng đồng bản địa. Ở Bắc Cực, những thay đổi về nhiệt độ, di cư của động vật hoang dã và các kiểu thời tiết đang phá vỡ các hoạt động truyền thống như săn bắn và thu hoạch. Những gián đoạn này đang gây ra căng thẳng và đe dọa đến an ninh lương thực.

Phụ nữ bản địa đặc biệt bị ảnh hưởng bởi sự giao thoa giữa biến đổi khí hậu và sức khỏe. Ví dụ, ở Đông Phi, phụ nữ dễ mắc các bệnh nhiệt đới bị lãng quên hơn như bệnh sán máng, bệnh leishmaniasis và bệnh giun sán truyền qua đất. Ở Amazon, tình trạng mất đa dạng sinh học do khí hậu đã làm giảm khả năng tiếp cận các loại thực phẩm truyền thống và cây thuốc, góp phần gây ra tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng ở phụ nữ mang thai và cho con bú, cũng như gây ra các lỗ hổng sức khỏe cộng đồng nói chung. Bất chấp những thách thức này, báo cáo nhấn mạnh đến khả năng phục hồi. Các cộng đồng đang thực hiện các chiến lược thích ứng có nguồn gốc tại địa phương, thường do phụ nữ và người cao tuổi lãnh đạo. Các chiến lược này bao gồm khôi phục chế độ ăn uống truyền thống, tăng cường chia sẻ kiến ​​thức giữa các thế hệ và điều chỉnh lịch thu hoạch theo nhịp sinh thái mới.

Bị loại khỏi bảng và các quỹ

Mặc dù Người dân bản địa ngày càng được công nhận trong các khuôn khổ môi trường toàn cầu, báo cáo cho thấy vai trò của họ trong việc định hình và thực hiện chính sách khí hậu vẫn còn rất hạn chế cả về mặt tài trợ và quản trị. Các cộng đồng bản địa tiếp tục phải đối mặt với các rào cản về mặt cấu trúc khiến họ không thể tiếp cận nguồn tài chính khí hậu quốc tế. Trong khi các sáng kiến ​​về khí hậu trên toàn thế giới nhận được nhiều nguồn tài nguyên đáng kể, thì chưa đến 1 phần trăm nguồn tài nguyên này được tiếp cận trực tiếp với Người dân bản địa.

Báo cáo kêu gọi một sự thay đổi cơ bản: không chỉ tăng nguồn tài trợ mà còn thay đổi người kiểm soát nguồn tài trợ. Trong số các khuyến nghị chính của báo cáo có việc tạo ra các cơ chế tài chính do người bản địa lãnh đạo, công nhận chính thức các hệ thống quản trị của người bản địa và bảo vệ chủ quyền dữ liệu - đảm bảo cộng đồng kiểm soát cách thức thu thập và sử dụng kiến ​​thức về đất đai và sinh kế của họ. Báo cáo cảnh báo rằng nếu các hệ thống này không được chuyển đổi, hành động vì khí hậu có nguy cơ tái diễn các mô hình loại trừ và tước đoạt tương tự vốn đã làm suy yếu cả quyền của người bản địa và các mục tiêu môi trường toàn cầu từ lâu.

Tin ngắn: Tạp chí KTTV

Nguồn: https://news.un.org/en/story/2025/04/1162601