Hội thảo khoa học quốc gia “Kiểm soát và cải thiện chất lượng môi trường không khí tại Việt Nam

Theo kết quả khảo sát nghiên cứu cho hay năm 2021, tại Việt Nam chỉ có 6 tỉnh/thành phố có chất lượng không khí đạt chuẩn QCVN 05:2013 (25µg/m3). Tại Việt Nam, không tỉnh/thành phố nào đạt mức quy chuẩn của WHO (5µg/m3). Sự ô nhiễm không khí có liên quan đến số ca trẻ em nhập viện vì nhiễm trùng hô hấp ngày càng gia tăng. Sự gia tăng nồng độ PM10, NO2 và SO2 trong mùa khô (tháng 11 đến tháng 4) có liên quan đến việc gia tăng số ca nhập viện do nhiễm trùng đường hô hấp ở trẻ nhỏ.

Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết các kết quả theo dõi những thông số từ quan trắc không khí tại Việt Nam, cho thấy ô nhiễm tập trung vào hàm lượng bụi, trong đó có bụi mịn (PM2.5). Đối với các thông số NO2, O3, SO2 đều đạt giới hạn cho phép của QCVN 05:2023/BTNMT. Tại Việt Nam, ô nhiễm không khí có tính quy luật theo mùa (từ khoảng tháng 10-11 của năm trước, kèo dài tới tháng 4 năm sau), tập trung chủ yếu tại một số điểm có mật độ giao thông và tập trung nhiều cơ sở sản xuất. Ông Nam chỉ rõ các nguyên nhân chính phát sinh bụi, khí thải gây ô nhiễm môi trường không khí gồm: hoạt động giao thông, hoạt động xây dựng, hoạt động công nghiệp, hoạt động đốt mở (đốt rác, rơm rạ, đốt sinh khối), hoạt động dân sinh, khí hậu thời tiết. Cụ thể, đối với hoạt động giao thông, theo nghiên cứu của WB trong giai đoạn 8/2019-7/2020, có 12% lượng bụi mịn PM2.5 là do phát thải trực tiếp từ giao thông; 18% là từ phần thứ cấp vô cơ hình thành từ khí tiền chất (trong đó có giao thông); 17% do bụi đường bị cuốn lên. Đối với nguồn ô nhiễm từ hoạt động xây dựng, theo mô hình tiếp nhận sử dụng dữ liệu từ WB, bụi cuốn lên (gồm bụi đường, bụi từ xây dựng, bụi từ xi măng…) đóng góp 17% vào nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội.

Về nguyên nhân từ hoạt động công nghiệp, theo báo cáo của WB năm 2022, nguồn công nghiệp chiếm 29% lượng phát thải bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội. Đối với hoạt động đốt mở, đóng góp vào phát thải PM 2.5 (năm 2015, theo WB): Hà Nội đốt rơm rạ đóng góp 26% lượng phát thải PM2.5; Bắc Ninh đốt sinh khối chiếm 29%; Hưng Yên đốt sinh khối chiếm 32%. Giai đoạn quan trắc nghiên cứu từ 8/2019-7/2020, theo mô hình tiếp cận từ dữ liệu WB, đốt sinh khối tại Hà Nội đóng góp 19% vào nồng độ PM2.5. Ngoài ra, nguồn gây ô nhiễm từ hoạt động dân sinh hiện đóng góp khoảng 5% vào tổng lượng phát thải bụi mịn P2.5. 

Nhằm giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường không khí, ông Lê Hoài Nam đề xuất 6 giải pháp trọng tâm. Thứ nhất, rà soát tham mưu xây dựng chính sách lớn, có tầm quan trọng vĩ mô liên quan đến chất lượng không khí, trong đó cần xây dựng Luật không khí; Thứ hai, thực hiện kiểm kê, giám sát chặt chẽ nguồn phát sinh khí thải; Thứ ba, ưu tiên bố trí nguồn lực cho hệ thống quan trắc môi trường. Thứ tư, siết chặt các quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ; đẩy mạnh hoạt động chuyển đổi phương tiện xanh, không phát thải; sử dụng nhiên liệu sạch, thân thiện với môi trường; sử dụng phương tiện công cộng; Thứ năm, tổ chức thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm, giám sát các nguồn thải khí thải (đặc biệt là nguồn diện từ các điểm đốt mở, đốt rác thải, đốt sinh khối, đốt phụ phẩm nông nghiệp, rơm rạ, khu vực xây dựng; nguồn điểm từ các cơ sở sản xuất công nghiệp); Thứ sáu, tăng cường công tác thông tin, truyền thông về chất lượng môi trường không khí.

Phát biểu khai mạc hội thảo, Thứ trưởng Lê Công Thành, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, thực trạng ô nhiễm không khí ở các TP lớn đang diễn biến theo chiều hướng xấu. Các chỉ số chất lượng không khí (AQI) thường xuyên ở mức trung bình đến kém. Đặc biệt, nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội và TPHCM thường xuyên vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia và cao hơn nhiều so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới. 

Không dừng lại ở đó, ô nhiễm không khí ngày càng mở rộng về mặt không gian và không còn mang tính thời điểm. Những ảnh hưởng tiêu cực đã và đang tác động trực tiếp đến sức khỏe người dân, sinh hoạt đời sống, cũng như làm suy giảm chất lượng tăng trưởng kinh tế - xã hội. Thứ trưởng nhấn mạnh các nguyên nhân gây ô nhiễm rất đa dạng. Nguồn thải chính đến từ phương tiện giao thông, hoạt động xây dựng đô thị thiếu kiểm soát, khí thải từ các khu công nghiệp và việc đốt chất thải, rơm rạ. Đặc biệt, tại Hà Nội, điều kiện thời tiết bất lợi như nghịch nhiệt, ít mưa và lặng gió trong những tháng cuối năm và đầu năm sau làm bụi mịn tích tụ nghiêm trọng. TPHCM đối mặt với mật độ giao thông cao và công nghiệp phát triển mạnh. Các yếu tố tự nhiên và ô nhiễm xuyên biên giới cũng đang được xem xét kỹ lưỡng.

Trước thực trạng này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan để triển khai nhiều nhiệm vụ then chốt. Bộ đang xây dựng kiểm kê phát thải, phát triển mô hình hóa và kịch bản dự báo chất lượng không khí (mô hình dự báo 48 giờ đang được thử nghiệm). Đồng thời, Bộ đang hoàn thiện kế hoạch hành động quốc gia về kiểm soát chất lượng không khí giai đoạn 2025-2030, tập trung vào từng nhóm nguồn ô nhiễm cụ thể. Việt Nam cũng đang tích cực tìm kiếm sự hỗ trợ quốc tế. Bộ Nông nghiệp và Môi trường hợp tác với các tổ chức như UNDP, ADB, World Bank, UNEP để phát triển mạng lưới quan trắc hiện đại, chuyển giao công nghệ xanh và huy động nguồn lực tài chính. Dự kiến, Bộ sẽ cử đoàn công tác đến Bắc Kinh (Trung Quốc) để học hỏi kinh nghiệm kiểm soát ô nhiễm không khí.

Thứ trưởng Lê Công Thành cũng bày tỏ mong muốn hội thảo sẽ được chia sẻ nhiều thông tin khoa học mới và đặc biệt là gắn với thực tiễn Việt Nam. Các sự kiện trong chuỗi hội thảo khoa học cũng sẽ là đầu vào quan trọng cho việc hoàn thiện Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025-2030 và các đề xuất chính sách sắp tới.

Phát biểu tại hội thảo, Bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam rằng, giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí là rất quan trọng trong nỗ lực đạt được các mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030. Bà kêu gọi tất cả các bên liên quan bao gồm các cơ quan Chính phủ, đối tác khu vực tư nhân, tổ chức xã hội, cộng đồng quốc tế, địa phương và toàn thể người dân cùng đẩy nhanh các hành động chống ô nhiễm không khí. "Chất lượng không khí tại Hà Nội giảm 7%; TPHCM giảm 3% trong những năm qua. Chúng ta có thể thấy nó là con số nhỏ nhưng thực chất nó là rất lớn. Tôi ghi nhận và đánh giá cao các cam kết của Chính phủ Việt Nam về cải thiện chất lượng không khí. Thời gian tới, các cơ quan liên quan cần củng cố cơ sở nghiên cứu khoa học, cải thiện công tác nghiên cứu và dự báo…", Trưởng đại diện UNDP tại Việt Nam chia sẻ.

Chia sẻ kinh nghiệm của Bắc Kinh, nơi từng chịu ảnh hưởng nặng nề của khí thải từ phương tiện giao thông tại Trung Quốc, PGS. Zhang Shaojun, Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc) cho biết, nhờ thực hiện đồng bộ các tiêu chuẩn khí thải, tiêu chuẩn nhiên liệu và ứng dụng công nghệ kiểm soát tích hợp giữa phương tiện - nhiên liệu - giao thông, thành phố này đã cắt giảm 94 - 99% lượng khí thải ô nhiễm từ xe cộ so với kịch bản không kiểm soát. Các tác nhân ô nhiễm từ giao thông đường bộ CO, HC, NOX và PM2.5 đã giảm lần lượt 86%, 70%, 43% và 86% vào năm 2020 (so với năm 2000). Đối với Việt Nam, ông Zhang Shaojun cho rằng, việc xác định và kiểm soát hiệu quả các nguồn phát thải chính cần được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược môi trường trong giai đoạn phát triển tới.

Theo bà Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, chất lượng không khí kém là một trong những rủi ro lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng hiện nay. Nếu không hành động kịp thời, chúng ta sẽ phải trả giá bằng sự xói mòn của những thành tựu y tế đã dày công vun đắp trong nhiều thập kỷ. WHO cam kết tiếp tục cùng tham gia với Bộ Nông nghiệp và Môi trường hỗ trợ Chính phủ Việt Nam thực hiện các cam kết để mang lại bầu trời xanh, bà Angela Pratt khẳng định. Dự kiến Quy chuẩn Việt Nam về khí thải đối với xe máy dự kiến sẽ được ban hành trong tháng 5 hoặc tháng 6 tới (thay vì trong tháng 4/2025 theo yêu cầu của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà).